Thursday, December 5, 2013

शेडनेट हाऊस उभारणीकरिता मार्गदर्शक सूचना

शेडनेट हाऊस उभारणीकरिता मार्गदर्शक सूचना
कृषी उत्पादन व उत्पादकता वाढीसाठी राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियानामध्ये हरितगृह, शेडनेट हाऊस, प्लॅस्टिक मल्चिंग, प्लॅस्टिक टनेल, ऍन्टी बर्डनेट यांचा समावेश करण्यात आलेला आहे. केंद्र शासनाच्या राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियानांतर्गत संरक्षित शेती या घटकामध्ये हरितगृह उभारणी, शेडनेट हाऊस यासाठी अनुदानाची क्षेत्र मर्यादा 1000 चौरसमीटर वरून 4000 चौरसमीटरपर्यंत वाढविली आहे. या घटकांसाठीच्या मार्गदर्शक सूचना खालीलप्रमाणे आहेत.
शेडनेट हाऊस उभारणी शेडनेट हाऊसचा उपयोग प्रामुख्याने हंगामी व बिगर हंगामी पिके घेण्यासाठी, उच्च मूल्यांची भाजीपाला पिके व फुलांच्या उत्पादनासाठी करण्यात येतो. शेडनेट हाऊसमध्ये आपणास तापमान, आर्द्रता व कार्बन-डाय- ऑक्‍साईडच्या प्रमाणावर काही प्रमाणात नियंत्रण ठेवता येते.

शेडनेट हाऊससाठी जागेची निवडीचे निकष - 1) लाभार्थी शेतकऱ्याच्या शेतात उंच सखल जमीन असल्यास निवड केलेल्या जागेचे सपाटीकरण करावे.
2) मोठ्या वृक्षाच्या सावलीत किंवा इमारतीच्या सावलीत किंवा इमारतीच्या आडोशाची जागा यासाठी निवडण्यात येऊ नये.
3) भरपूर सूर्यप्रकाश मिळेल अशी जागा निवडावी.
4) पाणीपुरवठ्याची सुविधा जवळपास असणे आवश्‍यक आहे.
5) पाण्याचा सामू 6 ते 7.5 च्या दरम्यान असेल व क्षारतेचे प्रमाण कमी असेल अशी जागा शक्‍यतो निवडावी.
6) जमीन पाण्याचा निचरा होणारी नसेल किंवा क्षारयुक्त असेल तर बाहेरून लाल रंगाची पाण्याचा निचरा होणारी वालुकामय माती वाफे तयार करण्यासाठी वापरावी.
7) जमीन निचरा होणारी नसेल तर शेडनेट हाऊस भोवती लहान चर काढावा, जेणेकरून पाण्याचा निचरा होईल.
8) विद्युत पुरवठ्याची सुविधा गरजेची आहे.
9) पाणथळ जागा शेडनेट हाऊससाठी निवडू नये.

शेडनेट हाऊस उभारणीसाठी तांत्रिक निकष - 1) खांबासाठी पक्का पाया घेतलेला असावा. खड्ड्याचा आकार 1 x 1 x 2 फूट असावा. त्यात मधोमध जीआयचा फाउंडेशन पाइप बसवून त्यास होल्ड फास्ट बार टाकून 1-2-4 प्रमाणात सिमेंट, वाळू, खडी घेऊन तयार केलेले सिमेंट कॉंक्रिट भरावे. खड्ड्याचा आकार साधारणतः खालीलप्रमाणे असावा.
2) शेडनेट हाऊसच्या विविध मॉडेल व आकारमानानुसार प्रामुख्याने गोलाकार (राऊंड टाइप) व सपाट (फ्लॅट टाइप) प्रकार आहेत. तसेच आराखड्याप्रमाणे बाजूची उंची व मध्यभागाची उंची ठेवण्यात यावी. शेडनेट हाऊससाठी आवश्‍यकतेनुसार 35 ते 75 टक्के सावलीची शेडनेट वापरण्यात यावी. शेडनेटचे फिटिंग ऍल्युमिनिअम चॅनेल पट्टीमध्ये स्प्रिंगच्या साहाय्याने केलेले असावे.
3) शेडनेट हाऊसमध्ये स्प्रिंकलर किंवा ड्रीप इरिगेशनची सोय केलेली असावी.
4) शेडनेट हाऊसला सर्व बाजूंनी जमिनीपासून एक मीटर उंचीपर्यंत स्कर्टिंगसाठी 150 जीएसएमच्या जीओ फॅब्रिक फिल्मचा उपयोग करण्यात यावा.
5) वर उल्लेख केल्याप्रमाणे दोन प्रकारांव्यतिरिक्त शेतकऱ्यांनी लोखंडी पाइपचा सांगाडा वापरून वेगळी प्रमाणके वापरून स्वतःच्या जबाबदारीवर शेडनेट हाऊस तयार करणार असतील व त्यास बॅंक कर्ज मंजूर करण्यास तयार असेल तर असे लोकल मॉडेलचे शेडनेट हाऊसचे मर्यादित प्रस्तावही सद्यःस्थितीत सन 2012-13 मध्ये मंजूर करण्यास हरकत नाही. तथापि, अशाप्रकारे उभारण्यात आलेल्या शेडनेट हाऊसच्या टिकाऊपणाबद्दल सर्व जबाबदारी लाभार्थींची राहील, याची नोंद घेण्यात यावी. तसेच याबाबत लाभार्थींचे रु. 100 च्या बॉंडपेपरवर नोटराईज्ड केलेले स्वतंत्र हमीपत्र घेण्यात यावे.
6) शेडनेट हाऊस उभारणीसाठी वापरण्यात येणारे साहित्य निश्‍चित केलेल्या आयएसआय/ बीआयएस मानकानुसार असावीत.

शेडनेट हाऊस उभारणीसाठी लागणाऱ्या साहित्यांचे तांत्रिक निकष -शेडनेट हाऊसच्या विविध मॉडेलनुसार व प्रकारानुसार आवश्‍यक असणाऱ्या साहित्यांचे तांत्रिक निकष पुढीलप्रमाणे आहेत. त्यानुसार लाभार्थींनी साहित्यांचा वापर शेडनेट हाऊसच्या उभारणीसाठी करावा.

शेडनेट हाऊसच्या गोलाकार व सपाट शेडनेट प्रकारासाठी सामाईक तांत्रिक निकष पुढीलप्रमाणे - 1) सर्व पाइप हे गॅल्व्हनाइज्ड आयर्नचे असावेत.
2) या पाइपची जाडी कमीत कमी दोन मि.मी. असावी.
3) पाइप वेल्डिंगऐवजी नट-बोल्टने जोडावेत.
4) पाइपला वेल्डिंगचे जोड नसावेत.
5) सपाट व स्थानिक प्रकारच्या शेडनेटची उंची मध्यभागी कमीत कमी 3.25 मी. असावी.
6) गोलाकार प्रकारच्या शेडनेटची उंची मध्यभागी कमीत कमी चार मी. असावी.

शेडनेट हाऊस उभारणीसाठी निश्‍चित केलेले खर्चाचे मापदंड (Cost Norms) : शेडनेट हाऊसच्या राउंड टाइप, फ्लॅट टाइप व लोकल मॉडेल प्रकाराच्या शेडनेट हाऊसच्या उभारणीसाठी आकारमानानुसार व विविध मॉडेल्सनुसार प्रति चौ.मी. क्षेत्रासाठी येणाऱ्या खर्चाचा तपशील/ अंदाजपत्रक पुढीलप्रमाणे आहे. त्यानुसार पुढील तक्‍त्यात दर्शविल्याप्रमाणे साहित्य खर्च, बांधकाम खर्च, मजुरी खर्च, मजुरीवरील सर्व्हिस टॅक्‍स, वाहतूक खर्च तसेच ऐच्छिक खर्च या सर्व घटक/ बाबींसाठी येणारा खर्च विचारात घेऊन एकूण प्रकल्प खर्च निश्‍चित करण्यात आलेला आहे. या मंजूर मापदंडानुसारच सदरच्या एकूण प्रकल्प खर्चाच्या 50 टक्के अनुदान देय आहे.

अनुदान मर्यादा - 1) वरीलप्रमाणे राउंड टाइप प्रकाराच्या शेडनेट हाऊससाठी कमीत कमी 500 चौ.मी. तर जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत मंजूर मापदंडानुसार 50 टक्के अनुदान सर्व प्रकारच्या लाभार्थींना देय राहील.
2) तसेच फ्लॅट टाइप प्रकाराच्या शेडनेट हाऊससाठी कमीत कमी 1000 चौ.मी. जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत मंजूर मापदंडानुसार 50 टक्के अनुदान सर्व प्रकारच्या लाभार्थींना देय राहील.
3) तसेच लो कॉस्ट/ लोकल मॉडेल प्रकाराच्या शेडनेट हाऊससाठी जास्तीत जास्त 1000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंतच मंजूर मापदंडानुसार 50 टक्के अनुदान सर्व प्रकारच्या लाभार्थींना देय राहील.
4) वरील मॉडेलप्रमाणे मंजूर मापदंडानुसार प्रकल्प खर्चाच्या 50 टक्के अथवा प्रत्यक्ष खर्चाच्या 50 टक्के यापैकी जे कमी असेल त्याप्रमाणे अनुदान देय राहील.
ब) शेतकऱ्यांनी जर या मॉडेलनुसारच परंतु वेगळ्या आकारमानाचे (4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत) शेडनेट हाऊस उभारणीचे प्रस्ताव सादर केल्यास त्यासाठी पुढीलप्रमाणे बाबनिहाय खर्चाचे मापदंड लागू राहतील. त्यानुसार एकूण खर्चाच्या 50 टक्के अनुदान देय राहील.

लाभार्थीच्या निवडीचे निकष - 1) शेतकऱ्याने योजनेअंतर्गत अर्ज करताना त्याच्या स्वतःच्या मालकीची जमीन असणे आवश्‍यक आहे. लाभधारकांनी दीर्घ मुदतीचा (किमान 10 वर्षे) दुय्यम निबंधक यांच्याकडे नोंदणीकृत केलेल्या करारानुसार भाडेपट्टी तत्त्वावर घेतलेल्या जमिनीवर शेडनेट हाऊस उभारल्यास ते या योजनेत ग्राह्य धरण्यात येईल. त्याचप्रमाणे पाणीपुरवठ्याची सुविधा व विद्युत पुरवठा असणे गरजेचे आहे.
2) शेडनेट हाऊसमध्ये लागवड करताना फुले, फळे, भाजीपाला, औषधी व सुगंधी वनस्पती, मसाला पिके यांचा समावेश असावा.
3) या योजनेअंतर्गत एका लाभार्थ्यास राउंड टाइप प्रकारासाठी कमीत कमी 500 चौ.मी. तर जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत आणि फ्लॅट टाइप प्रकारासाठी कमीत कमी 1000 चौ.मी. तर जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत तसेच लो कॉस्ट/ लोकल मॉडेल प्रकाराच्या शेडनेट हाऊससाठी 1000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत फक्त एकदाच लाभ घेता येईल.
4) यापूर्वी कोणत्याही शासकीय योजनेअंतर्गत (एनएचएम/ एनएचबी/ आत्मा/ आरकेव्हीवाय/ जलसुधार प्रकल्प/ इतर) लाभ घेतला असल्यास अशा सर्व योजना मिळून प्रति लाभार्थी जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी क्षेत्र मर्यादेपर्यंतच अनुदान देय आहे. त्यानुसार फ्लॅट टाइप व राउंड टाइप प्रकाराच्या शेडनेट हाऊससाठी प्रति लाभार्थी जास्तीत जास्त 4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेच्या अधीन राहून यापूर्वी लाभ घेतलेले क्षेत्र वगळून उर्वरित क्षेत्रासाठी या योजनेचा लाभ घेता येईल. या बाबीकरिता इतर योजनेतून शासकीय अनुदान घेतले असल्याचे/ नसल्याचे लाभार्थ्याने प्रतिज्ञापत्राद्वारे प्रमाणित करावे. तसेच संबंधित अधिकाऱ्यांनी त्याची खात्री करावी. तसेच ही बाब प्रकल्प मंजुरीसाठी सादर करताना जिल्हा अभियान समितीस अवगत करावी.
5) योजना राबविताना अनुसूचित जाती (16 टक्के), अनुसूचित जमाती (आठ टक्के), आदिवासी, महिला (30 टक्के), लहान शेतकरी इत्यादींना प्राधान्याने नियमाप्रमाणे लाभ देण्यात यावा. या बाबीखाली मागील अनुशेष असल्यास तो पूर्ण करावा. या सूचनांचे काटेकोरपणे पालन करण्यात यावे.
6) लाभ घ्यावयाच्या सर्व लाभार्थ्यांनी शेडनेट हाऊस तंत्रज्ञानाबद्दल स्थानिक कृषी अधिकाऱ्यांकडून मार्गदर्शन घेऊन सदर काम करावयाचे आहे.
7) लाभार्थी शेतकऱ्यांनी शेडनेट हाऊस संदर्भातील प्रशिक्षण घेणे बंधनकारक आहे. असे प्रशिक्षण राज्यातील चारही कृषी विद्यापीठे, वनामती नागपूर, हॉट्रिकल्चर ट्रेनिंग सेंटर, तळेगाव दाभाडे, रामेती इत्यादी ठिकाणी उपलब्ध आहे. अशा प्रशिक्षणामुळे शेतकऱ्यांना याबाबतचे तांत्रिक ज्ञान अवगत होईल. सदरच्या प्रशिक्षणाचे प्रमाणपत्र अनुदानासाठी (अंतिम हप्ता) आवश्‍यक राहील.
8) शेडनेट हाऊसचे बांधकाम करणाऱ्या कंपनी/ वितरक/ ठेकेदाराकडून लाभार्थ्याने प्रथम आराखडा व खर्चाचे अंदाजपत्रक करून घ्यावे व ते मूळ प्रतीत प्रस्तावासोबत जोडावे.
9) या योजनेअंतर्गत वैयक्तिक शेतकरी, शेतकऱ्यांच्या सहकारी संस्था, शेतकऱ्यांच्या उत्पादक कंपन्या शेतकरी समूह व बचत गट (पुरुष/ महिला) यांना लाभ घेता येईल. या व्यतिरिक्त इतरांना यांचा लाभ देय होणार नाही. तथापि या सर्वांसाठी बॅंक कर्जाची अट बंधनकारक राहील. शेडनेट हाऊसच्या उभारणीसाठी तसेच उच्च दर्जाचे लागवड साहित्य व निविष्ठांसाठी अनुदानाचे स्वतंत्र मापदंड ठरविण्यात आले आहेत. त्यानुसार प्रस्ताव सादर झाल्यानंतर संबंधित लाभार्थ्याने सदरच्या शेडनेट हाऊस उभारणी प्रकल्पासाठी बॅंकेकडून कर्ज घेतल्याची खात्री बॅंकेच्या ऍपरायझल रिपोर्टनुसार तसेच बॅंकेच्या कर्ज मंजुरीच्या पत्रानुसार करावी. या बाबींची पूर्तता करणारे प्रस्तावच मंजूर करावेत. अटी व शर्तींच्या अधीन राहून संबंधित बॅंकेकडून कर्ज मंजुरी संदर्भात दिलेली पत्रे यासाठी ग्राह्य धरण्यात येऊ नयेत. एकूण देय अनुदान रकमेएवढे तरी किमान बॅंक कर्ज मंजूर असणे अपेक्षित आहे. अन्यथा, प्रत्यक्षात बॅंक कर्जाच्या मंजूर रकमेच्या अधीन राहून अनुदान मंजूर केले जाईल.
10) शेडनेट हाऊस उभारणीचा सामुदायिकरीत्या लाभ घेता येईल. मात्र सहभागी लाभार्थ्यांनी त्यांचा हिस्सा कायदेशीररीत्या सिद्ध करावा.
11) लाभार्थींनी सादर केलेल्या शेडनेट हाऊसच्या प्रकल्प प्रस्तावाची छाननी राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियानाच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार करून त्यासोबत सादर करावयाची कागदपत्रे उदा. 7/12 व 8/अ चा उतारा, प्रकल्प अहवाल, हमीपत्र, करारनामा, खर्चाचे अंदाजपत्रक/ कोटेशन, खर्च केला असल्यास खर्चाची देयके (व्हॅट नोंदणीकृत), बॅंकेचे अर्ज मंजुरीचे पत्र व बॅंक ऍपरायझल रिपोर्ट इ. कागदपत्रे मूळ स्वरूपातच सादर करावीत. खर्चाच्या पावत्या बॅंकेमध्ये सादर केल्या असल्यास त्याची सत्यप्रत बॅंकेच्या सही-शिक्‍क्‍यासह सादर करावी. अशाप्रकारे तपासणी सूचीनुसार तसेच आनुषंगिक सर्व बाबींची पूर्तता केलेल्या परिपूर्ण प्रस्तावांना जिल्हा अभियान समितीची मान्यता घेण्याची जबाबदारी जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी यांची राहील. अपूर्ण व त्रुटीचे प्रस्ताव विचारात घेतले जाणार नाहीत.
12) लाभार्थी व जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी यांचे सोबतचा विहित नमुन्यातील करारनामा हा रु. 100 च्या बॉंडपेपरवर नोटराईज्ड करून घ्यावा. तसेच सदरच्या करारनाम्यावर लाभार्थींच्या स्वाक्षरीबरोबरच संबंधित जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी यांची स्वाक्षरी अनिवार्य आहे. सदरचा मूळ प्रतीतील करारनामाच ग्राह्य धरण्यात यावा.
13) शेडनेट हाऊसचा दुरुपयोग होऊ नये म्हणून करावयाचे विहित नमुन्यातील लाभार्थीचे हमीपत्र रु. 100 च्या बॉंडपेपरवर नोटराईज्ड करून ते मूळ प्रतीतच सादर करावे.
14) मार्गदर्शक सूचनांमध्ये नमूद केल्यानुसार शेडनेट हाऊसच्या प्रकारानुसार, आकारमानानुसार व निश्‍चित केलेल्या तांत्रिक निकषांनुसार उभारणीचा खर्च देय आहे. तसेच शेडनेट हाऊसमधील उच्च दर्जाचे लागवड साहित्य व निविष्ठांसाठी खर्च देय आहे. या व्यतिरिक्त इतर बाबींसाठी अनुदान देय नाही.
15) सदरच्या शेडनेट हाऊससाठी बॅंक कर्जाची अट बंधनकारक आहे. यासाठी सर्व राष्ट्रीयीकृत बॅंका, सर्व शेड्यूल्ड बॅंका, सर्व प्रादेशिक ग्रामीण बॅंका तसेच संबंधित जिल्ह्यांच्या जिल्हा मध्यवर्ती सहकारी बॅंका यापैकी एका बॅंकेकडून लाभार्थींनी कर्ज घेणे आवश्‍यक असून इतर बॅंकांकडून घेतलेले कर्ज अनुदान मंजुरीसाठी ग्राह्य धरण्यात येणार नाही.
16) महाराष्ट्र राज्य फलोत्पादन व औषधी वनस्पती मंडळाचे पत्र क्र. मराफऔवमं/ नि.शे./ 97/ 2012, दि. 9-1-2012 अन्वये सूचित केल्यानुसार ज्या लाभार्थींना 1000 चौ.मी. क्षेत्रापेक्षा जास्त क्षेत्रावर (4000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेत) शेडनेट हाऊस उभारणीसाठी जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी यांनी पूर्वसंमती पत्र दिले आहे. तसेच सदरच्या लाभार्थींनी सर्व अटी व शर्तीनुसार उभारलेल्या शेडनेट हाऊसच्या प्रकल्पासाठी सद्यःस्थितीत 1000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंत फ्लॅट टाइप व राउंड टाइप प्रकारच्या शेडनेट हाऊससाठी अनुक्रमे रु. 367 व रु. 272 प्रति चौ.मी. या दराने अनुदान/ अर्थसाहाय्य मंजूर केले आहे, अशा सर्व लाभार्थींना शेडनेट हाऊसच्या मॉडेलनुसार व आकारमानानुसार निश्‍चित केलेल्या प्रति चौ.मी. खर्चाच्या मंजूर मापदंडानुसार आता शेडनेट हाऊसच्या एकूण क्षेत्रासाठी अनुदान देय राहील; परंतु या एकूण देय होणाऱ्या अनुदानातून यापूर्वी अनुक्रमे रु. 367 व रु. 272 प्रति चौ.मी. दराप्रमाणे मंजूर केलेल्या/ अदा केलेल्या अनुदानाची रक्कम वजा जाता उर्वरित रक्कमच देय होईल. ही बाब यापूर्वी एकूण 1000 चौ.मी.पर्यंतच्या क्षेत्रासाठी मंजूर केलेल्या व अनुदान वितरित केलेल्या शेडनेट हाऊस प्रकल्पासाठी लागू राहणार नाही. तथापि सदरचे 1000 चौ.मी. क्षेत्र मर्यादेपर्यंतचे सुधारित दर म्हणजेच प्रपत्र क्र. 9 व 10 मध्ये नमूद केलेले दर हे या मार्गदर्शक सूचना निर्गमित झालेल्या दिनांकापासून लागू राहतील.
17) मार्गदर्शक सूचना व आवश्‍यक सर्व बाबींची पूर्तता केलेले शेडनेट हाऊसच्या उभारणीचे प्रकल्प प्रस्ताव मंजुरीचे अधिकार जिल्हा स्तरावरील जिल्हा अभियान समितीस आहेत. त्यानुसार प्रकल्प मंजुरीची कार्यवाही करण्यात यावी.

सर्वसाधारण सूचना - 1) लाभार्थी शेतकऱ्याच्या सोबतच्या विहित प्रपत्र 1 मध्ये अर्ज प्राप्त झाल्यानंतर तालुका कृषी अधिकारी हे उपविभागीय कृषी अधिकारी यांच्याद्वारा जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी यांच्याकडे सादर करतील. जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी लक्ष्यांकाच्या अधीन राहून प्रपत्र-2 प्रमाणे पूर्व संमती देतील व लाभार्थीला सविस्तर प्रस्ताव बॅंक कर्ज मंजुरी पत्रासहित सादर करण्याबाबत सूचित करतील.
2) लाभार्थीकडून बॅंक कर्ज मंजुरीसह सविस्तर प्रस्ताव प्राप्त झाल्यानंतर त्याची छाननी करून परिपूर्ण प्रस्ताव जिल्हा अभियान समितीच्या मंजुरीसाठी ठेवतील. मंजुरीनंतर जिल्हा स्तरावरून लाभार्थींना काम सुरू करण्याबाबत अनुमती देण्यात यावी. तसेच प्रकल्पाची उभारणी करण्यापूर्वी संबंधित तालुका कृषी अधिकारी प्रकल्प ठिकाणाची मोका तपासणी करून अहवाल सादर करतील.
3) शेडनेट हाऊसच्या उभारणीनंतर पुढील समिती शेडनेट हाऊसमधील सर्व सुविधा/ उपकरणे चालू स्थितीत असल्याची खात्री करील व त्याबाबतचे प्रमाणपत्र लाभार्थ्यास देईल. सदर प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतरच अर्थसाहाय्य देय राहील. संबंधित उपविभागीय कृषी अधिकाऱ्यांनीच सदरचा मोका तपासणी अहवाल त्यांच्या स्वाक्षरीने सादर करणे बंधनकारक आहे. तसेच देय होणारे अर्थसाहाय्य लाभार्थीच्या बॅंक कर्ज खात्यावर जमा करण्यात येईल.

अधिक माहितीसाठी -
संपर्क -020 25534860, 25513228
महाराष्ट्र राज्य फलोत्पादन आणि औषधी वनस्पती मंडळ, साखर संकुल, शिवाजीनगर, पुणे-5

ऍग्रोवन चौकटी, ता. 9-3-2013 (केपी) फा.नं. - ए98795
अ) शेडनेट हाऊसच्या विविध मॉडेल, प्रकार व आकारमानानुसार उभारणीसाठी ठरविण्यात आलेले खर्चाचे मापदंड
अ. क्र.बाबॅडेलचा प्रकारएकूण क्षेत्र (चौ.मी.)-डेलनुसार शेडनेट हाऊसचा आकारएकूण प्रकल्प खर्च (रु.) प्रति चौ.मी. खर्च (रु.) (मापदंड)
1)शेडनेट हाऊस (र्ठी-पव ढूशि)छकच - ठढ - 500504 चौ.मी.18ु 28 मी.1,95,896/-389/-
छकच - ठढ - 10001008 चौ.मी.36 - 28 मी.3,66,034/-363/-
छकच - ठढ - 20002016 चौ.मी.36 - 56 मी.6,85,289/-340/-
42 - 48 मी.6,86,559/-341/-
छकच - ठढ - 30003024 चौ.मी.42 - 72 मी.10,03,131/-332/-
3072 चौ.मी.48 - 64 मी.10,18,706/-332/-
3024 चौ.मी.54 - 56 मी.10,05,684/-333/-
छकच - ठढ - 40004032 चौ.मी.48 - 84 मी.13,18,263/-327/-
4080 चौ.मी.60 -68 मी.13,35,149/-327/-
4032 चौ.मी.72 - 56 मी.13,26,016/-329/-
4056 चौ.मी.78 - 52 मी.13,37,132/-330/-
2)शेडनेट हाऊस (ऋश्ररीं ढूशि)छकच - ऋढ - 10001012 चौ.मी.22 - 46 मी.2,69,852/-267/-
छकच - ऋढ - 20002080 चौ.मी.40 - 52 मी.4,91,455/-236/-
छकच - ऋढ - 30003016 चौ.मी. 52 - 58 मी,6,81,806/-226/-
3040 चौ.मी.40 - 76 मी.6,92,369/-228/-
छकच - ऋढ - 40004000 चौ.मी.40 - 100 मी.8,93,295/-223/-
4048 चौ.मी. 46 - 88 मी.8,95,268/-221/-
4060 चौ.मी.58 - 70 मी.8,91,150/-220/-
4096 चौ.मी.64 - 64 मी.8,98,065/-219/-
3)शेडनेट हाऊसङु- उ/ ङेलरश्र चेवशश्र 1000 चौ.मी.22 - 46 मी.1,62,318/-160/-

अ. क्र.डेल व प्रकारॅडेलनुसार क्षेत्र मर्यादाप्रति चौ.मी. देय खर्च (रु.)एकूण खर्चाचे दर (रु. प्रति चौ.मी.) (मापदंड)
साहित्य खर्चबांधकाम साहित्य खर्चखर्चसर्व्हिस ट्रॅक्‍सवाहतूक खर्चऐच्छिक खर्च
1)छकच - ठढ (र्ठीेपव ढूशि) 600 चौ.मी.296104951118389/-
601 ते 1100 चौ.मी.27494951016363/-
1101 ते 2100 चौ.मी.2548495915340/-
2101 ते 3100 चौ.मी.2468495915332/-
3101 ते 4000 चौ.मी.2447485915328/-
2)छकच - ऋढ (ऋश्ररीं ढूशि)1000 ते 1100 चौ.मी.17715515712267/-
1101 ते 2100 चौ.मी.15411505711236/-
2101 ते 3100 चौ.मी.14610495611227/-
3101 ते 4000 चौ.मी.1429495610221/-

Wednesday, November 13, 2013

कलिंगड उत्पादनात पापरीच्या भोसले यांचा हातखंडा

पापरी (ता. मोहोळ, जि. सोलापूर) येथील बाबूराव भोसले हे परिसरात प्रयोगशील शेतकरी म्हणून ओळखले जातात. गेल्या सहा वर्षांपासून भोसले कलिंगडाची लागवड करीत आहेत. बाजारपेठेनुसार लागवडीचे नियोजन, सुधारित तंत्राने लागवड, एकात्मिक पीक व्यवस्थापन आणि गटशेतीतून कलिंगडाचे किफायतशीर उत्पादन मिळते असा त्यांचा अनुभव आहे. किरण जाधव 
इतरांपेक्षा काही तरी नवीन करून दाखविण्याचे, त्या विषयाबाबत आपली स्वतः ओळख निर्माण करायची, अशी जिद्द बाळगणारे अनेक शेतकरी राज्यात आहेत. या शेतकऱ्यांपैकीच एक आहेत कलिंगड लागवडीतून स्वतःची ओळख निर्माण करणारे पापरी (ता. मोहोळ, जि. सोलापूर) येथील बाबूराव राऊ भोसले. दहावीपर्यंत शिक्षण झाल्यावर त्यांनी घरच्या शेतीकडे लक्ष देण्यास सुरवात केली. कायम पाण्याची टंचाई असलेल्या भागात शेती असल्याने कमी कालावधीत, कमी खर्चात उत्पादन देणाऱ्या पिकांच्या शोधात ते असतात. त्यांच्या प्रयत्नांना घरच्यांचीही तेवढीच मोलाची साथ असल्याने टोमॅटो, काकडी, ढोबळी मिरची, खरबूज आणि कलिंगडाचे चांगले उत्पादन त्यांनी घेतले आहे. शेतीमधील नवीन प्रयोग पाहण्यासाठी त्यांच्या शेतावर परिसरातील शेतकऱ्यांचा कायम राबता असतो. 

अभ्यासातून साधले कलिंगडाचे पीक कलिंगड लागवडीबाबत अनुभव सांगताना भोसले म्हणाले, की माझी अठरा एकर शेती आहे. संपूर्ण क्षेत्र मी ठिबकखाली आणले आहे. सध्या माझ्याकडे दोन एकर टोमॅटो, एक एकर ढोबळी, दोन एकर कलिंगड, डाळिंब अडीच एकरावर आहे. मी पहिल्यापासून परिसरातील शेतकऱ्यांच्या शेतावर भेटी देऊन पीक लागवड, व्यवस्थापन आणि बाजारपेठांचा अभ्यास करायचो. आमच्याकडे लिंबाची बाग होती, त्यामुळे विविध बाजारपेठांत लिंबू विक्रीसाठी मी जात असे. त्या वेळी मला कलिंगड, टरबूज फळांच्या मागणीचा आणि दराचा अंदाज आला. सन 2007 मध्ये पहिल्यांदा एक एकरावर जानेवारी महिन्यात कलिंगड लागवडीला सुरवात केली. चांगल्या उत्पादनाच्यादृष्टीने पहिल्यापासून गादीवाफा पद्धतीने लागवड, मल्चिंग पेपरचा वापर आणि ठिबक सिंचनावर भर दिला. त्यातून मग टप्प्याटप्प्याने लागवड क्षेत्र वाढवीत गेलो. मी जूनमध्ये दोन एकर कलिंगड लागवड करतो. त्याची फळे रमझान सणाच्यावेळी मिळतात. परंतु हे उत्पादन पावसाच्या भरवशावर असते. पण दर चांगला मिळतो. त्यानंतर दुसऱ्या क्षेत्रात डिसेंबरमध्ये दीड एकराचे टप्पे करून दर 15 ते 20 दिवसांच्या अंतराने सरासरी दहा एकरावर कलिंगड लागवड करतो. ही लागवड मार्चपर्यंत चालू असते. गेल्या वर्षी मी जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात एक एकरावर सुधारित पद्धतीने कलिंगडाची लागवड केली होती. या लागवडीसाठी डिसेंबरमध्ये शेताची चांगली नांगरट करून एकरी 20 गाड्या शेणखत मिसळून दिले. त्यानंतर दोन गादीवाफ्यात तीन फुटाचे अंतर येईल या प्रमाणे पॉवर टिलरच्या साहाय्याने अडीच फूट रुंदीचा आणि 10 इंच उंचीचा गादीवाफा तयार केला. गादीवाफ्यामध्ये एकरी 100 किलो 18ः46ः0, 50 किलो पोटॅश, 250 किलो निंबोळी पेंड,10 किलो झिंक सल्फेट, पाच किलो फेरस सल्फेट,10 किलो मॅग्नेशिअम सल्फेट, तीन किलो फोरेट, 10 किलो सूक्ष्म अन्नद्रव्ये मिसळून दिली. गादीवाफा एकसमान करून मधोमध ठिबकची लॅटरल अंथरली. दोन दिवस ठिबक संचातून पाणी सोडून लॅटरल तपासून घेतल्या. त्यानंतर गादीवाफ्यावर चार फूट रुंदीचा 30 मायक्रॉन जाडीचा मल्चिंग पेपर अंथरला. पेपर गादीवाफ्याला बेडला समांतर राहील, तो ढिला पडणार नाही याची काळजी घेतली. कारण मल्चिंग पेपर ढिला राहिला तर वाऱ्यामुळे फाटण्याची शक्‍यता असते. परागीभवनासाठी शेतात मधमाश्‍यांच्या दोन पेट्या ठेवलेल्या आहेत. 

रोप लागवडीच्या आदल्या दिवशी लॅटरलच्या दोन्ही बाजूंस 15 सें.मी. अंतरावर रोप बसेल अशी छिद्रे पाडली. एका ओळीतील दोन छिद्रांमधील अंतर दोन फूट ठेवले. छिद्रे पाडून झाल्यावर ठिबक सिंचन संच सुरू करून गादीवाफा ओला करून घेतला. वाफसा आल्यावर नंतर छिद्रे पाडलेल्या ठिकाणी 12 दिवस वयाच्या रोपांची लागवड केली. एकरी 6000 रोपे बसली. लागवडीनंतर पहिले सहा दिवस रोज 10 मिनिटे पाणी देण्यास सुरवात केली. त्यानंतर पिकाच्या वाढीच्या अवस्थेनुसार पाणी नियोजन ठेवले. तज्ज्ञांच्या शिफारशीनुसार लागवडीनंतर आठव्या दिवसापासून दोन किलो 19-19-19 सलग 15 दिवस दिले. त्यानंतर 15 दिवस 12ः61ः0 हे खत दोन किलो दिले. त्यानंतर 15 दिवस 0-52-34 दोन किलो ठिबकमधून दिले. फळे तयार होताना 50 ते 60 दिवसांच्या दरम्यान जर फळामध्ये साखरेचे प्रमाण कमी वाटले आणि फळास चकाकी येत नसेल, तर गरजेनुसार 0-0-50 या खताची दोन किलो मात्रा एक किंवा दोन दिवस देतो. 

एकात्मिक कीड व रोग व्यवस्थापनावर भर - कलिंगडावर प्रामुख्याने मावा, फुलकिडे व नाग अळी या किडींचा, तसेच भुरी, करपा, केवडा या रोगांचा प्रादुर्भाव दिसतो. त्यामुळे लागवडीनंतर सात ते आठ दिवसांनंतर किडींचा प्रादुर्भाव होऊ नये यासाठी शिफारशीत कीडनाशकांची फवारणी करतो. त्यानंतर कीड, रोगांचा प्रादुर्भाव लक्षात घेऊन तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने शिफारशीत कीडनाशकांच्या फवारण्या घेतो. फळमाशीच्या नियंत्रणासाठी एकरी आठ कामगंध सापळे लावतो. फुलकिडी, मावा किडीच्या नियंत्रणासाठी शेतात आठ ठिकाणी पिवळ्या आणि निळ्या रंगाच्या 1 x 1.5 फूट आकाराच्या पट्ट्या लावतो. त्यावर ग्रीस लावून ठेवतो. त्यावर किडी चिकटतात. एकात्मिक पद्धतीने कीड, रोगनियंत्रणावर माझा भर असतो. 

प्रतवारी करूनच विक्री - फळाची पहिली तोडणी ही लागवडीपासून 60 ते 65 दिवसांनी केली. काढणी करण्यापूर्वी फळांची पक्वता, बाजारपेठ, रंग, आकार या गोष्टींचा विचार करून तोडणी केली. फळांचा आकार तसेच फळांची प्रतवारी करून चांगल्या प्रतीची फळे मोठ्या बाजारपेठेत (मुंबई, पुणे या ठिकाणी) पाठविली, तर मध्यम व कमी दर्जाची फळे स्थानिक बाजारपेठांमध्ये पाठविली. फळांचे वजन सरासरी तीन ते पाच किलोच्या दरम्यान असते. सरासरी प्रति किलो सात ते दहा रुपये असा दर मला मिळाला. प्रति एकरी 32 टन उत्पादन मिळाले. जमिनीची मशागत ते काढणीपर्यंतचा एकरी पीक व्यवस्थापनाचा खर्च 82,500 इतका आला. खर्च वजा जाता निव्वळ नफा मला दोन लाखांपर्यंत राहिला. 

शेतकरी गटातून प्रगती -- कृषी विज्ञान केंद्र आणि नाबार्डच्या सहकार्याने "शिवकृपा नाबार्ड फार्मर्स क्‍लब' अडीच वर्षापासून कार्यरत. 
- कृषी विज्ञान केंद्रातील डॉ. ला. रा. तांबडे, प्रा. गोंजारी, प्रा. अली यांचे मार्गदर्शन.
- गटशेतीवर भर. खरबूज, आले, कलिंगड, ढोबळी मिरचीची गटशेती. एकत्रित विक्रीचे नियोजन, व्यापारी शेतावर येऊन खरेदी करतात. 
- गावात गटाचे कार्यालय, दररोज सकाळी पीक व्यवस्थापनावर चर्चा. 
- "शिवकृपा' हा ब्रॅण्ड तयार केला, त्यामुळे बाजारपेठेत गटातील शेतकऱ्यांच्या फळांना वेगळी ओळख, त्यामुळे चांगला दर. 
- एकत्रित बियाणे, खते, कीडनाशकांची खरेदी. 
- प्रत्येक शेतकऱ्याच्या शेतावर शिवारफेरी, त्यातून पीक व्यवस्थापन आणि बाजारपेठेचे नियोजन. 

संपर्क - बाबूराव भोसले, 9822920642, 
किरण जाधव, 0217-2350359 

(लेखक कृषी विज्ञान केंद्र, सोलापूर येथे कार्यरत आहेत.)

Tuesday, November 12, 2013

अभ्यासातून उंचावत गेला ऊस उत्पादनाचा आलेख

एकरी 30 टन ऊस उत्पादनापासून सातत्याने अभ्यास आणि सुधारणांच्या माध्यमातून काले (ता. कऱ्हाड, जि. सातारा) येथील प्रदीप आणि प्रमोद शांताराम पाटील या भावंडांनी उसाचे 42 गुंठ्यांत 121 टन 750 किलो उत्पादन घेतले आहे. अभ्यासातून सुधारणा होत चढत गेलेला त्यांचा आलेख अन्य शेतकऱ्यांनाही मार्गदर्शक ठरू शकेल. हेमंत पवार 
काले (ता. कऱ्हाड, जि. सातारा) येथील शांताराम पाटील हे पोलिस खात्यामध्ये नोकरीस होते. घरी दहा एकर शेती; मात्र नोकरीमुळे घरच्या शेतीकडे लक्ष देता येत नव्हते. म्हणून 32 वर्षांपूर्वी नोकरी सोडून ते पूर्णवेळ शेती करू लागले. पारंपरिक पद्धतीने शेती करत असल्याने ऊस शेती फारशी परवडत नव्हती. त्यांची मुले प्रदीप आणि प्रमोद शेतीत लक्ष देऊ लागले. त्यांनी वडिलांच्या सूचनेनुसार हळूहळू शेतीमध्ये सुधारणा राबविण्यास सुरवात केली. अन्य लोकांना उसाचे अधिक उत्पादन मिळते, मग आपल्याला का नाही? या प्रश्‍नातून शेतीतील माती, पाणी, खते वापर यांचा अभ्यास सुरू केला, त्यासाठी विविध लोकांचे मार्गदर्शन मिळाले. हळूहळू ऊस पिकाचे तंत्र त्यांना उमगत गेले. कष्ट तर ते आधीपासून करतच होते, उत्पादनातही लक्षणीय वाढ होत गेली. 2012 मध्ये 42 गुंठे क्षेत्रातून 121 टन 750 किलो ऊस उत्पादन त्यांनी घेतले आहे, त्याच पिकात घेतलेल्या आंतरपीक सोयाबीनचे 15 क्विंटल उत्पादन मिळाले आहे. 

असा आहे ऊस शेतीचा चढता आलेख वर्ष --ऊस जात --लागवडीची पद्धत व काय सुधारणा केल्या-- एकरी उत्पादन (टनामध्ये) 
1) 1981-- को 740 --पारंपरिक पद्धतीने लागवड - तीन फुटी सरी - ओरंबा पद्धत, तीन डोळ्यांच्या कांडीची सहा इंचावर लागवड --30 टन. 
2) 1998-- को 7219 --पारंपरिक पद्धतीमध्ये बदल केला. - शेतामध्ये विहीर घेतली. चार फुटी सरी ठेवली. दोन डोळे ऊस कांडीची सहा इंचांवर लागवड, सरी ओरंबा पद्धत, --50 ते 60 टन. 
3) 2001-- फुले 265 -- लागवड तंत्रज्ञानात सुधारणा- चार फुटी सरी व एक डोळ्याच्या कांडीची 1.25 फुटांवर लागवड, माती परीक्षण केले तरी खताचे प्रमाण अधिक असे, शुद्ध बियाणे विद्यापीठ किंवा ऊस संशोधन केंद्रातून आणून स्वतःसाठी पाच गुंठे क्षेत्रावर रोपवाटिका करण्यास सुरवात --70 टन. 
4) 2005-- फुले 265-- मातीमध्ये सुधारणा करण्यासाठी सेंद्रिय खताचे प्रमाण वाढवले. हिरवळीची खते ताग- धैंचा लागवड, चार फुटी सरी व एक डोळा कांडी 1.25 फुटावर लागवड, माती परीक्षणानुसार पहारीने खते देणे, पट्ट्यामध्ये सोयाबीनचे आंतरपीक एकरी पाच क्विंटल उत्पादन --ऊस उत्पादन 80 टनांपर्यंत पोचले. 
5) 2008 -- फुले 265-- एक डोळा पद्धत, चार फुटी सरी व दोन रोपांतील अंतर दोन फूट, जैविक खते व कीडनाशकांची कांडी प्रक्रिया करण्यास सुरवात-- मजूर टंचाईमुळे खते पहारीऐवजी पॉवर टिलरच्या साह्याने मातीआड करणे. -- 100 टन 
6) 2009 -- फुले 265-- प्लॅस्टिक पिशवीत एक डोळा रोपे तयार करण्यास प्रारंभ, 4.25 फुटी सरी व दोन रोपांतील अंतर दोन फूट-- 105 टन. 
7) 2012-- को 86032 --4.50 फुटी सरी व दोन रोपांतील अंतर 2.25 फूट, पट्ट्यामध्ये सोयाबीन आंतरपीक एकरी 15 क्विंटल उत्पादन --एकरी 116 टन. (42 गुंठ्यांत 121 टन 750 किलो) 

2012 मधील ऊस पिकाचे नियोजन - प्रदीप पाटील यांनी सांगितल्याप्रमाणे, 
- एप्रिल महिन्यात नांगरट केली. शेत एक महिना उन्हात दिले. किडींचे अवशेष आणि तणांचे त्यामुळे नियंत्रण होते. 
- त्यानंतर घरचे सहा ट्रॉली शेणखत शेतामध्ये टाकून पुन्हा नांगरट केली. मे महिन्यात ट्रॅक्‍टरच्या साहाय्याने साडेचार फूट रुंदीच्या सऱ्या सोडल्या. माती परीक्षण अहवालानुसार युरिया, सिंगल सुपर फॉस्फेट, पोटॅश, निंबोळी पेंड, करंज पेंड व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा लागणीपूर्व बेसल डोस दिला. 
- को - 86032 या वाणाचे बेणे पाडेगाव येथील ऊस संशोधन केंद्रातून आणून पाच गुंठे क्षेत्रावर दहा महिने वाढवले होते. या बेण्याच्या एक डोळा कांड्या तयार करून घेतल्या. 
- या कांड्यांवर प्रथम कीडनाशकाची बीजप्रक्रिया केली. कांड्या 15 मिनिटे वाळल्यानंतर ऍसेटोबॅक्‍टर, ऍझेटोबॅक्‍टर आणि ट्रायकोडर्मा, पीएसबी, गूळ अर्धा किलो, बेसनपीठ एक किलो, गोमूत्र पाच लिटर, चुना, शेण वीस किलो यांची जैविक प्रक्रिया केली. 
- सव्वादोन फूट अंतरावर एक कांडी प्रमाणे एकरी सहा हजार पाचशे कांड्या लावण्यात आल्या. बेसल डोस देऊन घेतला. काही दिवसांनंतर फुटवे फुटण्यास सुरवात झाली. 
- लागणीनंतर एक महिन्याने युरिया पन्नास किलो, पोटॅश शंभर किलो आणि सुपर फॉस्फेटच्या गोळीची दोनशे किलो असा पहिला डोस दिला. दोन महिन्यांनी दुसरा हप्ता दिला. 
- अडीच महिन्यांनंतर बाळबांधणी करून ताग मध्यभागी टाकला. 
- या दरम्यान उसावर 19-19-19 हे 100 ग्रॅम, कीटकनाशक 20 मि.लि. आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये 100 मि.लि. ही पहिली, 12-61-0 खत 100 ग्रॅम, कीटकनाशक 20 मि.लि. व सूक्ष्म अन्नद्रव्ये 100 मि.लि. ही दुसरी, तर 12-61-0 खत 100 ग्रॅम, 19-19-19 हे 100 ग्रॅम पाण्यामध्ये मिसळून तिसरी फवारणी केली. ताग फुलोऱ्यात येण्यापूर्वी मोठी भर देण्याच्या वेळी ताग उपटून सरीमध्ये गाडला. 
- त्यानंतर डीएपी 100 किलो, पोटॅश पन्नास किलो, युरिया 90 किलो असा खतांचा तिसरा डोस दिला. 
- एनपीके आणि सूक्ष्मद्रव्यांच्या दोन फवारण्या घेतल्या. 
- दरम्यान बीजप्रक्रियेसारखीच जैविक घटकांची स्लरी टप्प्याटप्प्याने देण्यात आली, त्यामुळे पाने जाड व रुंद झाली. 
- चार महिन्यांचा कालावधी झाल्यानंतर पहिल्यांदा ऊस भांगलून व कुळवून घेतला.
- ऊस पाच महिन्यांचा झाल्यानंतर 10-26-26 खत 200 किलो, युरिया 100 किलो आणि निंबोळी पेंड 200 किलो याचा चौथा हप्ता दिला. 
- त्यानंतर लगेच 19-19-19, 12-61-0 आणि 0-0-50 प्रत्येकी एक किलो 350 लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करून घेतली. 
- या वेळेपर्यंत उसाची उंची, कांड्यांची संख्या आणि जाडी वाढली. त्यानंतर मजुरांकडून उसाचा पाला काढून तो एका आड एक सरीत घातला. 
- त्यानंतर एक महिन्यानंतर 50 किलो युरिया आणि पन्नास किलो पोटॅश पाला नसलेल्या एका आड एक सरीत टाकला. 
- मोठ्या बांधणीनंतर 20 दिवसांनी 15 पोती जैविक खत मिसळलेले कंपोस्ट घातले. 
- त्यानंतर उसाला खत टाकणे बंद करून 35 लिटर गोमूत्र 300 लिटर पाण्यात मिसळून ठिबकद्वारे दिले. 
- ऊस अकरा महिन्यांचा झाल्यानंतर खते देणे पूर्णपणे बंद केले. जानेवारीमध्ये उसाला तोड आली. 
- नियोजनबद्ध आणि काटेकोर नियोजन केल्यामुळे एकरी 116 टन उसाचे उत्पादन मिळाले. 

सोयाबीनचे आंतरपीक उसामध्ये वरंब्यावरती एका ओळीत सोयाबीन लागण केली. सोयाबीनसाठी स्वतंत्र खते टाकली नाहीत. त्यातून 105 दिवसांत 42 गुंठ्यांतून 15 क्विंटल सोयाबीन झाले. 

जमा- खर्च मशागतीसाठी ट्रॅक्‍टर भाडे तीन हजार 200 रुपये, ऊस बियाण्यासाठी तीन हजार 600 रुपये, सोयाबीन बियाण्यासाठी 400 रुपये, लागण करण्यासाठी दोन हजार रुपये, भांगलण व मशागतीसाठी सात हजार 900 रुपये, रासायनिक खतांसाठी 11 हजार 300 रुपये, द्रवरूप खतासाठी तीन हजार 440 रुपये, ठिबक सिंचन संचासाठी सहा हजार रुपये, पाला काढण्यासाठी चार हजार रुपये व पाण्यासाठी सहा हजार रुपये असा 42 गुंठ्यांसाठी एकूण 45 हजार 840 रुपये खर्च आला. 
ऊस उत्पादन 121.750 टन उसाचे प्रति टन दोन हजार 500 रुपयांच्या हप्त्याप्रमाणे तीन लाख चार हजार 375 आणि सोयाबीनच्या 15 क्विंटलमधून दोन हजार 350 रुपये दराने 35 हजार 250 रुपये मिळाले. 

मार्गदर्शन ठरले उपयुक्त "ऍग्रोवन'मधील ऊस शेतीसंदर्भातील लेख व माहिती तंतोतंत खरी ठरते, याची प्रचिती येत गेली. ऊस पिकाविषयी माहिती व कृषी विभागाचे अधिकारी एम. एस. यादव, सुजय पवार, शशिकांत मोहिते, शिवाजी बाबर, यशवंतराव मोहिते कृष्णा सहकारी साखर कारखान्यातील सर्कल अधिकारी अजय दुपटे यांचे मार्गदर्शन मिळाले. साखर कारखान्याचे चेअरमन अविनाश मोहिते यांनी प्रोत्साहन यामुळे दरवर्षी अधिक उत्पादन घेण्याचा हुरूप वाढत गेल्याचे प्रदीप पाटील यांनी सांगितले.

संपर्क - 
प्रदीप पाटील - 9860371052, 7588061352 
अजय दुपटे - 9850608309

निकमांनी पिकवलं उसाचं एक नंबरी बेणं

सांगली जिल्ह्यातील शेणे (ता. वाळवा) येथील धनाजी निकम यांनी ऊस शेतीची पारंपरिक पद्धत बाजूला ठेवून सुधारित लागवड तंत्रज्ञानाची कास धरली आहे. त्यामध्ये त्यांनी यांत्रिकीकरणाला प्राधान्य दिले आहे. ऊस शेती परवडत नाही असे म्हणणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी त्यांची शेती आदर्श ठरावी. आपल्या उसाची बेणे म्हणून ते विक्री करतात. त्यातून समाधानकारक उत्पन्नाची आशा त्यांनी निर्माण केली आहे.

पुणे - बंगळूर राष्ट्रीय महामार्गावरील कासेगावपासून पश्‍चिमेला दोन किलोमीटर अंतरावर शेणे परिसरात निकम यांची दोन ठिकाणी विभागून 32 एकर शेती आहे. त्यातील बहुतांश जमीन खडकाळ व चढ-उताराची होती. पुणे - बंगळूर महामार्गाच्या चौपदरीकरणाचे काम आठ-दहा वर्षांपूर्वी सुरू होते. त्या रस्त्याला भरावासाठी खडकाळ जमिनीतील मुरूम दिला. त्या बदल्यात रस्ताविस्तारीकरण करताना ज्यांच्या जमिनी गेल्या त्यातील सुपीक माती रस्त्यासाठी काढली जात होती. ती माती मुरुमाच्या बदल्यात घेऊन मुरूम नेलेल्या खडकाळ जमिनीत चार ते पाच फुटाचा थर देऊन अंथरली. त्या ठिकाणी सिंचनाची सोय केली. सध्या या जमिनीतून चांगले उत्पादन घेण्याचा प्रयत्न निकम यांनी केला आहे.

ऊस बियाणे विक्रीतून मिळवला फायदा
निकम आडसाली व पूर्वहंगामी ऊस लागवडीचे नियोजन करतात. त्यांचे को 86032 या जातीच्या उसाचे शेत व उसाची गुणवत्ता पाहून परिसरातील अनेकजण बेणे म्हणून त्याची मागणी करू लागले. ऊस कारखान्याला देण्यापेक्षा बेणे म्हणून वजनावर त्याची विक्री करण्याचे निकम यांनी ठरवले. त्याप्रमाणे मागील वर्षी एक एकर क्षेत्रात त्यांनी ऊस घेतला. त्याचे वाढ्यासह 155 टन वजन भरले. साडेतीन हजार रुपये प्रति टन या दराने बेणेविक्री केली. सुमारे दहा महिन्यांमध्ये पाच लाख 42 हजार रुपयांचे उत्पन्न त्यांना मिळाले. खर्च 1,19,000 रुपये वजा जाता चार लाख 23 हजार रुपयांचे निव्वळ उत्पन्न त्यांना मिळाले.

उसाची सुधारित लागवड पद्धत
निकम यांनी पट्टा पद्धतीच्या लागवडीवर भर दिला आहे. सुरवातीला सहा फूट, त्यानंतर आठ फूट या पद्धतीने लागवड केली. या पद्धतीमुळे भांगलण सुलभ होते. बऱ्याच वेळा छोट्या ट्रॅक्‍टरच्या साहाय्याने आंतरमशागत चांगल्या प्रकारे करता येते. निकम यांचा "ग्रीन हार्वेस्ट" खत पेरून देण्यावर भर असतो. पट्टा पद्धत असूनही निकम कोणते आंतरपीक घेत नाहीत याचे कारण म्हणजे मजूरटंचाई. येत्या काळात इस्राईल तंत्रज्ञानावर आधारित रोबो विकत घेण्याचे त्यांचे नियोजन आहे. आपल्या गरजेनुसार रोबोची निवड ते करणार आहेत.

सबसरफेस ठिबक आणि यांत्रिकीकरण
उसाला पाणी देण्यासाठी ठिबक पद्धतीचा वापर होत असताना सबसरफेस ही नवी पद्धत पुढे आली आहे. निकम यांनी संपूर्ण शेतावर सबसरफेस योजना राबवली आहे. यांत्रिकीकरणाला प्राधान्य देणाऱ्या निकम यांच्याकडे सुमारे 50 लाख रुपयांची शेती अवजारे व दोन ते तीन ट्रॅक्‍टर अशी यंत्रसामग्री आहे. आंतरमशागतीसाठी ते छोट्या ट्रॅक्‍टरचा वापर करतात. कीडनाशक फवारणी, खुरटणी, भरणी यासाठी त्याचा उपयोग होतो. सबसॉयलर हे अवजारही त्यांच्याकडे आहे. त्या आधारे जमिनीचा तीन फुटापर्यंतचा थर भुसभुशीत केला जातो.

व्यवस्थापन
मागील वर्षीच्या ऊस व्यवस्थापनाची माहिती देताना निकम म्हणाले, की जमिनीत सबसॉयलरचा वापर केल्यानंतर आडवी- उभी नांगरट केली. जोडओळीतील अंतर दोन फूट ठेवले. सबसरफेस ठिबक पाइप पुरून घेतली. पट्टा सहा फुटाचा ठेवला. एक सप्टेंबरला दोन डोळ्यांच्या टिपरीचा वापर केला. लागवडीआधी बेणेप्रक्रिया केली. किडीचा प्रादुर्भाव होऊ नये यासाठी डायमिथोएटचा वापर केला. सुरवातीला दहा बॅग "ग्रीन हार्वेस्ट", चार पोती सिंगल सुपर फॉस्फेट, दुय्यम आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये, दाणेदार गंधक यांचा वापर केला. फिप्रोनील हे दाणेदार कीटकनाशक मातीतून दिले. पुढील टप्प्यात 19-19-19, 12-61-0 आदींचा वापर केला. एकूण व्यवस्थापनातून पिकाची वाढ चांगल्या प्रकारे होऊन आठ महिन्यांत वीस ते तेवीस कांड्यांचा ऊस तयार झाला. शेतकऱ्यांना बेण्यासाठी हा ऊस प्रति टन साडेतीन हजार रुपये या दराने तोडण्यात आला.

निकम यांनी या वर्षी बेणे विक्रीसाठी म्हणून नऊ एकरावर ऊस घेतला आहे. त्यांच्या उसाची गुणवत्ता पाहण्यासाठी सुमारे 20 हजारांपर्यंत शेतकऱ्यांनी त्यांच्या शेताला भेट दिली आहे. सूर्यप्रकाश आणि पुरेशी हवा पिकाला अत्यंत आवश्‍यक असते. त्यावर आपला अधिक भर असल्याचे निकम यांनी सांगितले. बेण्यासाठी अनेक शेतकरी सतत मागणी करतात. मात्र बुकिंग पद्धत वापरत नाही. इच्छुक शेतकऱ्यांचे संपर्क क्रमांक घेतले असून त्यांना संपर्क साधून बेणे तयार असल्याचे कळवले जाते. अशा पद्धतीमुळे योग्य नियोजन साधले जाते. यंदाच्या वर्षी प्रति टन चार हजार रुपये दराने बेणे विक्री करणार असल्याचे त्यांनी सांगितले.

निकम यांच्या ऊस शेतीतील काही वैशिष्ट्ये
- अडीच ते तीन किलो वजनाचा ऊस बेण्यासाठी वापरतात
- दोन डोळ्यांच्या टिपरीचा लागवडीसाठी वापर
- जोडओळ व पट्टा पद्धतीचा वापर
- को 86032 जातीचीच प्राधान्याने निवड
- बेणेप्रक्रिया करूनच लागवड
- "ग्रीन हार्वेस्ट" व रासायनिक खते असा संतुलित वापर
- विद्राव्य खतांवरही भर
- उसात लावणी व खोडव्यातही पाचटाचा वापर
- वाढलेल्या उसाची वाळलेली पानेही शेतात पसरवतात.
- गेल्या काही वर्षांत एकरी उत्पादन सरासरी 100 टनांपर्यंत
- स्वयंचलित पद्धतीच्या वापरावर भर
- शेतीतील पैसा शेतीत यांत्रिकीकरण करण्यासाठीच गुंतवण्याकडे कल,
त्यातूनच विविध प्रकारचे ट्रॅक्‍टर घेतले.

धनाजी निकम, 9158164965